دینامیک حمل و نقل عمومی و بازار سیاه بنزین بعد از سهمیه بندی

مدل کلی قیمت – تقاضا - عرضه

تاثیر قیمت بر تقاضا و عرضه تاثیری درون زاست. به این ترتیب که افزایش قیمت موجب کاهش تقاضا می شود و کاهش تقاضا موجب کاهش قیمت. به این ترتیب قیمت و تقاضا به صورت یک حلقه متعادل کننده عمل می کنند. به همین صورت حلقه متعادل کننده ای نیز در قسمت عرضه وجود دارد: با افزایش قیمت، بر میزان عرضه افزوده می شود و افزایش عرضه از میزان قیمت می کاهد. طبیعتا تطبیق عرضه و تقاضا و تغییر قیمت با تاخیر همراه است. شکل زیر مدل کلی تاثیرات متقابل قیمت و عرضه و تقاضا را در بازار آزاد نشان می دهد.

در ادامه، ابتدا قسمت عرضه را برای حمل و نقل بسط می دهیم و بعد به بسط سایر قسمت های مدل می پردازیم.

قسمت عرضه

مسافرکش ها و رانندگان تاکسی به عنوان بازیگران اصلی قسمت عرضه با دو گزینه مواجه خواهند بود. گزینه اول این است که از بنزین استفاده کنند و گزینه دوم عرضه بنزین در بازار سیاه است. طبیعتا مطلوبیت این دو گزینه با تغییر «قیمت حمل و نقل» در مقابل «قیمت بنزین در بازار سیاه» تغییر می کند و می توانیم بگوییم که بنزین موجود به نسبت جذابیت دو گزینه تقسیم می شود. به این ترتیب با افزایش قیمت بنزین در بازار سیاه، در مقایسه با قیمت حمل و نقل، بر جذابیت عرضه بنزین در بازار سیاه افزوده می شود و افزایش عرضه بنزین در بازار سیاه موجب کاهش قیمت بنزین در بازار سیاه می شود. (حلقه ب2 در شکل زیر). و به همین ترتیب با افزایش قیمت حمل و نقل از جذابیت عرضه بنزین در بازار سیاه کاسته می شود و موجب افزایش عرضه حمل و نقل و کاهش قیمت آن می شود. (حلقه ب1 در شکل زیر). در این سیستم، میزان بهینه تخصیص منابع برای یک مسافرکش، که همان درصدی از بنزین است که او تصمیم به مصرف آن می گیرد، توسط دو حلقه متعادل کننده تعیین می شود و با خروج از نقطه تعادل، حلقه های متعادل کننده همانند فنری او را به نقطه تعادل باز می گردانند.

قسمت تقاضا

در قسمت تقاضا نیز چنین داستانی در جریان است. در این قسمت متقاضی حمل و نقل میان دو گزینه استفاده از حمل و نقل عمومی و تهیه بنزین از بازار تصمیم می گیرد. و اگر فرض کنیم تقاضای مازاد بر بنزین سهمیه ای او میزان ثابتی است، این تقاضا میان «حمل و نقل عمومی» و «حمل و نقل شخصی با بنزین تهیه شده از بازار سیاه» تقسیم می شود. به این ترتیب با کاهش قیمت حمل و نقل در برابر قیمت بنزین بازار سیاه بر جذابیت استفاده از حمل و نقل عمومی افزوده می شود و تقاضا برای حمل و نقل عمومی افزایش می یابد. با افزایش تقاضا نیز بر قیمت حمل و نقل اضافه می شود. (حلقه ب3) و در سمت دیگر، یعنی حلقه ب4، افزایش قیمت بنزین در بازار سیاه به کاهش تقاضای بنزین بازار سیاه و کاهش قیمت بنزین بازار سیاه می انجامد. به این تزتیب در این سمت نیز دو حلقه متعادل کننده در تلاش برای رسیدن به نقطه بهینه تعیین میزان حمل و نقل عمومی در برابر تهیه بنزین از بازار سیاه هستند.

درون زا بودن کل تقاضا و کل عرضه

میزان کل تقاضا و میزان کل عرضه نیز به صورت درون زا تعیین می شود. یعنی «کل تقاضای حمل و نقل» و «تعداد تاکسی ها (و مسافرکش ها)» ثابت نیست. به این ترتیب انتظار داریم در صورت افزایش قیمت حمل و نقل و بنزین بازار سیاه تقاضای کل نیز تحت تاثیر قرار گیرد. (حلقه های ب7 و ب8) و از طرف دیگر با کاهش این دو قیمت و در نتیجه کاهش سودزایی شغل تاکسی رانی (و مسافرکشی) از تعداد تاکسی ها نیز کاسته شود. (حلقه های ب5 و ب6)

و نهایتا ورود حلقه ب9 مدل فوق را جهت در نظر گرفتن ظرفیت عرضه بنزین در بازار سیاه اصلاح می کند. بدیهی است که مکان فروش رسمی برای بنزین در بازار سیاه وجود ندارد و افراد هنوز با این گزینه به صورت کامل آشنا نشده اند. با گذشت زمان تاکسی ران ها بیشتر یاد می گیرند که می توان بنزین را در بازار سیاه فروخت و نحوه فروش آن چگونه است و البته با تاخیری قابل توجه شبکه های فروش بنزین در بازار سیاه نیز تشکیل می شود. افزایش ظرفیت به افزایش میزان عرضه بنزین در بازار سیاه می انجامد. عامل بازدارنده خطر نگه داری بنزین و البته مقابله دولت نیز اجازه نمی دهد این ظرفیت به ماکزیمم مقدار خود برسد.

با شبیه سازی این مدل برای مقادیر فرضی، نمودارهای کیفی زیر برای تغییر قیمت بنزین در بازار سیاه و قیمت حمل و نقل به دست می آید. دینامیک ارائه شده در دسته overshoot ها قرار دارد و تعادل نهایی بالاتر از میزان اولیه است. این نمودار می گوید که انتظار می رود قیمت حمل و نقل با شتاب افزایش یابد و پس از مدت زمان قابل ملاحظه ای و با کاسته شدن از میزان تقاضای کل به تعادل نهایی برسد. قیمت بنزین در بازار سیاه نیز با تاخیر شروع به رشد خواهد کرد که این تاخیر تحت تاثیر ظرفیت سازی و یادگیری مردم برای خرید و فروش در بازار سیاه است.

تاثیر دخالت دولت برای کنترل قیمت:

در صورت تلاش دولت برای کنترل قیمت حمل و نقل، از شیب نمودار قیمت حمل و نقل کاسته شده و در عوض به افزایش شیب قیمت در بازار سیاه می انجامد. این بدان معنی است که تلاش هایی که برای کنترل قیمت بازار حمل و نقل انجام گیرد، با کاهش جذابیت این بازار منجر به افزایش سرعت تشکیل بازار سیاه می شود.

در صورت تلاش دولت برای مقابله با بازار سیاه به دلیل افزایش ریسک بازار سیاه، قیمت بنزین در بازار سیاه (کمی بیشتر) افزایش می یابد.

بهبود مدل:

در این مدل فرض شده بود که عرضه بنزین در بازار سیاه مختص به تاکسی ران ها (و مسافرکش ها) است و تقاضای بنزین در بازار سیاه مختص دارندگان وسایل نقلیه شخصی است.طبیعتا این مدل را می توان با برخی اصلاحات کامل تر کرد.

به جز این موارد اصلاحات دیگری نیز می تواند به تکمیل مدل کمک کند. اول این که فرض شده بود تصمیم گیری برای حمل و نقل عمومی در برابر تهیه بنزین از بازار سیاه فقط تابع تفاوت قیمت است. بلکه این متغیر می تواند تابع میزان در دسترس بودن وسایل حمل و نقل عمومی هم باشد. در دسترس بودن را نسبت عرضه به تقاضای حمل و نقل عمومی تعریف کنید. (لینک های قرمز رنگ).

تاثیرات ترافیک نیز در مدل درنظر گرفته نشده است. در این صورت فیدبک های دیگری را نیز می توان با وارد کردن روانی حمل و نقل (عکس ترافیک) به مدل افزود. به این ترتیب که روانی حمل و نقل موجب کاهش هزینه تاکسی ران ها و افزایش جذابیت عرضه حمل و نقل عمومی، افزایش جذابیت حمل و نقل شخصی برای افراد عادی، و افزایش جذابیت مسافرت شهری می شود. (لینک های سبز)

بازگشت به وبلاگ. (+)